Wykładnią prawa stanowiącą o zawieraniu małżeństw, tak na Orawie jak i na całych Węgrzech, był kodeks cywilny Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch (w skrócie ABGB) uchwalony dnia 1 czerwca 1811. Dokument ten był wspólny dla wszystkich krajów dziedzicznych austriackiej dynastii Habsburgów. W zakresie stanowienia o małżeństwie obowiązywał aż do czasu uchwalenia w 1894 roku węgierskiego prawa małżeńskiego.
Zasadniczo według ABGB małżeństwa zawierane przez katolików miały charakter wyznaniowy, z ważnie zawarte uznawano zatem te zawarte przed duchownym, poprzedzone wcześniej odpowiednimi procedurami. Jednocześnie istniała także forma cywilna wejścia w związek małżeński, zarezerwowana jednak była głównie dla osób innych wyznań lub bezwyznaniowców. Węgierskie prawo z 1894 roku, wprowadziło znaczącą zmianę w tym zakresie – uznane za ważne mogło być tylko to małżeństwo zawarte przed urzędnikiem państwowym. Cywilny charakter małżeństwa obowiązywał do 1922 roku, kiedy uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 września 1922 roku na teren Spisza i Orawy, podlegający wówczas węgierskiemu prawu w zakresie małżeństwa, rozciągnięto moc wcześniejszego prawa austriackiego, dopuszczając tym samym do możliwości zawarcia małżeństwa jedynie w formie religijnej (Allerhand 1926, s. 3). W ten sposób możliwe było wzięcie ślubu zarówno w sposób cywilny jak i wyznaniowy. Jednak obydwa te kodeksy nie były jednoznaczne i to co w jednym było zabronione w drugim bywało dopuszczalne, co stwarzało szereg możliwości manipulacji samą instytucją małżeństwa.
O małżeństwach traktował drugi rozdział ABGB. Mimo wyznaniowej formy samego ślubu małżeństwo pozostawało pod jurysdykcją władzy sądowniczej orzekającej w jego kwestiach. W myśl tej ustawy małżeństw nie mogły zawierać osoby małoletnie, niekiedy także pełnoletnie które „z jakichkolwiek przyczyny nie mogą same przez się zaciągać ważnie prawnego obowiązku” (ABGB r. 2, par. 48). Zdolność do małżeństwa mogą, za zgodą ojca, posiadać już dzieci powyżej 14 roku życia. Według prawa z 1894 roku ważny ślub mogą zawrzeć kobiety powyżej 16 i mężczyźni powyżej 18 roku życia (Allerhand 1926, s. 3). Wyznaniowy charakter małżeństw nie zezwalał także na śluby osób różnych religii. Zmianę w tej kwestii przyniosły dopiero ustawy węgierskie, w którym wyznanie pozostawało kwestią drugorzędną. Osobne regulacje, określone ustawami wojskowymi, dotyczyły żołnierzy i wojskowych, którzy do zawarcia ślubu potrzebowali także pisemnego pozwolenia od dowódcy lub przełożonego swojej jednostki militarnej (ABGB r. 2, par. 54).
Warunkiem ważności małżeństwa w świetle prawa były zapowiedzi ogłaszane przez księdza przez trzy kolejne niedziele lub święta w parafiach odpowiednich przyszłym małżonkom. W niektórych, uzasadnionych i potwierdzonych przez sąd przypadkach, wymagana była tylko jedna zapowiedź (ABGB r. 2, par. 54). Gdy któryś z przyszłych małżonków mieszkał w parafii, w której miał odbyć się ślub krócej niż 6 tygodni zapowiedzi musiały zostać odczytane także w miejscowości, w której ostatnio przebywał co najmniej ten okres czasu. Nie musiała być to więc jego rodzinna parafia (ABGB r. 2, par. 74). Według prawa austriackiego tak wygłoszone zapowiedzi były ważne przez 6 miesięcy – w przypadku nie zawarcia ślubu w tym czasie należało je ponowić. Według litery prawa węgierskiego ślub cywilny także wymagały wcześniejszych zapowiedzi. Te ważne były jednak aż przez rok (Allerhand 1926, s. 9).
Według ABAG aby ślub katolików był ważny musiał być zawierany w obecności co najmniej dwóch świadków przed księdzem katolickim (także w przypadku ślubu osób różnych wyznań w obrębie chrześcijaństwa) w parafii właściwej dla jednego z przyszłych małżonków. Odstępstwo w kwestii parafii, w której miał się odbyć ślub mogło mieć miejsce, gdy proboszcz wydał stosowne upoważnienie dla innego duchownego przed którym małżeństwo miało zostać zawarte. Ważnie zawarte małżeństwo w prawie austriackim musiało zostać także odnotowane w księgach ślubów. Zapis ten ściśle określał paragraf 80, według którego musiano zawrzeć imię i nazwisko, wiek, zamieszkanie, stan cywilny z uwzględnieniem wcześniejszych małżeństw, imiona i nazwiska świadków; dzień ślubu; nazwisko duchownego oraz dokumenty, na podstawie których ewentualne przeszkody małżeńskie zostały usunięte (ABGB r. 2, par. 80). Według prawa austriackiego żona zawsze przyjmowała nazwisko poślubionego sobie mężczyzny (ABGB r. 2, par. 92).
W przypadku zawierania powtórnego małżeństwa mężczyzna nie podlegał żadnych obostrzeniom czasowym od śmierci poprzedniej żony. Powtórne małżeństwo kobiety było natomiast możliwe dopiero po upływie około 6 miesięcy od dnia śmierci poprzedniego męża lub po porodzie jeśli ta była wówczas w ciąży, także według prawodawstwa węgierskiego (Allerhand 1926, s. 3; ABGB r. 2, par. 138). Okres ten miał potwierdzić ślubne pochodzenie ewentualnego dziecka poczętego jeszcze w okresie małżeństwa.
Materiały źródłowe i bibliografia
Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch z 1.06.1811
Allerhand M., Prawo małżeńskie obowiązujące na Spiszu i Orawie, Lwów 1926
Zasadniczo według ABGB małżeństwa zawierane przez katolików miały charakter wyznaniowy, z ważnie zawarte uznawano zatem te zawarte przed duchownym, poprzedzone wcześniej odpowiednimi procedurami. Jednocześnie istniała także forma cywilna wejścia w związek małżeński, zarezerwowana jednak była głównie dla osób innych wyznań lub bezwyznaniowców. Węgierskie prawo z 1894 roku, wprowadziło znaczącą zmianę w tym zakresie – uznane za ważne mogło być tylko to małżeństwo zawarte przed urzędnikiem państwowym. Cywilny charakter małżeństwa obowiązywał do 1922 roku, kiedy uchwałą Rady Ministrów z dnia 14 września 1922 roku na teren Spisza i Orawy, podlegający wówczas węgierskiemu prawu w zakresie małżeństwa, rozciągnięto moc wcześniejszego prawa austriackiego, dopuszczając tym samym do możliwości zawarcia małżeństwa jedynie w formie religijnej (Allerhand 1926, s. 3). W ten sposób możliwe było wzięcie ślubu zarówno w sposób cywilny jak i wyznaniowy. Jednak obydwa te kodeksy nie były jednoznaczne i to co w jednym było zabronione w drugim bywało dopuszczalne, co stwarzało szereg możliwości manipulacji samą instytucją małżeństwa.
O małżeństwach traktował drugi rozdział ABGB. Mimo wyznaniowej formy samego ślubu małżeństwo pozostawało pod jurysdykcją władzy sądowniczej orzekającej w jego kwestiach. W myśl tej ustawy małżeństw nie mogły zawierać osoby małoletnie, niekiedy także pełnoletnie które „z jakichkolwiek przyczyny nie mogą same przez się zaciągać ważnie prawnego obowiązku” (ABGB r. 2, par. 48). Zdolność do małżeństwa mogą, za zgodą ojca, posiadać już dzieci powyżej 14 roku życia. Według prawa z 1894 roku ważny ślub mogą zawrzeć kobiety powyżej 16 i mężczyźni powyżej 18 roku życia (Allerhand 1926, s. 3). Wyznaniowy charakter małżeństw nie zezwalał także na śluby osób różnych religii. Zmianę w tej kwestii przyniosły dopiero ustawy węgierskie, w którym wyznanie pozostawało kwestią drugorzędną. Osobne regulacje, określone ustawami wojskowymi, dotyczyły żołnierzy i wojskowych, którzy do zawarcia ślubu potrzebowali także pisemnego pozwolenia od dowódcy lub przełożonego swojej jednostki militarnej (ABGB r. 2, par. 54).
Warunkiem ważności małżeństwa w świetle prawa były zapowiedzi ogłaszane przez księdza przez trzy kolejne niedziele lub święta w parafiach odpowiednich przyszłym małżonkom. W niektórych, uzasadnionych i potwierdzonych przez sąd przypadkach, wymagana była tylko jedna zapowiedź (ABGB r. 2, par. 54). Gdy któryś z przyszłych małżonków mieszkał w parafii, w której miał odbyć się ślub krócej niż 6 tygodni zapowiedzi musiały zostać odczytane także w miejscowości, w której ostatnio przebywał co najmniej ten okres czasu. Nie musiała być to więc jego rodzinna parafia (ABGB r. 2, par. 74). Według prawa austriackiego tak wygłoszone zapowiedzi były ważne przez 6 miesięcy – w przypadku nie zawarcia ślubu w tym czasie należało je ponowić. Według litery prawa węgierskiego ślub cywilny także wymagały wcześniejszych zapowiedzi. Te ważne były jednak aż przez rok (Allerhand 1926, s. 9).
Według ABAG aby ślub katolików był ważny musiał być zawierany w obecności co najmniej dwóch świadków przed księdzem katolickim (także w przypadku ślubu osób różnych wyznań w obrębie chrześcijaństwa) w parafii właściwej dla jednego z przyszłych małżonków. Odstępstwo w kwestii parafii, w której miał się odbyć ślub mogło mieć miejsce, gdy proboszcz wydał stosowne upoważnienie dla innego duchownego przed którym małżeństwo miało zostać zawarte. Ważnie zawarte małżeństwo w prawie austriackim musiało zostać także odnotowane w księgach ślubów. Zapis ten ściśle określał paragraf 80, według którego musiano zawrzeć imię i nazwisko, wiek, zamieszkanie, stan cywilny z uwzględnieniem wcześniejszych małżeństw, imiona i nazwiska świadków; dzień ślubu; nazwisko duchownego oraz dokumenty, na podstawie których ewentualne przeszkody małżeńskie zostały usunięte (ABGB r. 2, par. 80). Według prawa austriackiego żona zawsze przyjmowała nazwisko poślubionego sobie mężczyzny (ABGB r. 2, par. 92).
W przypadku zawierania powtórnego małżeństwa mężczyzna nie podlegał żadnych obostrzeniom czasowym od śmierci poprzedniej żony. Powtórne małżeństwo kobiety było natomiast możliwe dopiero po upływie około 6 miesięcy od dnia śmierci poprzedniego męża lub po porodzie jeśli ta była wówczas w ciąży, także według prawodawstwa węgierskiego (Allerhand 1926, s. 3; ABGB r. 2, par. 138). Okres ten miał potwierdzić ślubne pochodzenie ewentualnego dziecka poczętego jeszcze w okresie małżeństwa.
Materiały źródłowe i bibliografia
Allgemeines Bürgerliches Gesetzbuch z 1.06.1811
Allerhand M., Prawo małżeńskie obowiązujące na Spiszu i Orawie, Lwów 1926
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz